WikiDer > Eynshteyn-Xilbert harakati

Haqida maqolalar turkumining bir qismi
Umumiy nisbiylik
${ displaystyle G _ { mu nu} + Lambda g _ { mu nu} = { frac {8 pi G} {c ^ {4}}} T _ { mu nu}}$
Kirish Tarix Matematik shakllantirish Sinovlar
Asosiy tushunchalar Nisbiylik printsipi Nisbiylik nazariyasi Malumot doirasi Inersial mos yozuvlar tizimi Dam olish ramkasi Impuls markazining ramkasi Yengil konus Ekvivalentlik printsipi Massa-energiya ekvivalenti Maxsus nisbiylik Ikki marta maxsus nisbiylik de Sitter o'zgarmas maxsus nisbiylik Shkalaning nisbiyligi Jahon chizig'i To'g'ri vaqt Riemann geometriyasi Energiya holati
Hodisalar Gravitoelektromagnetizm Kepler muammosi Gravitatsiya Gravitatsion maydon Gravitatsiya yaxshi Gravitatsion linzalar Gravitatsion to'lqinlar Gravitatsiyaviy qizil siljish Redshift Moviy siljish Vaqtni kengaytirish Gravitatsiyaviy vaqtning kengayishi Shapiro vaqtining kechikishi Gravitatsion potentsial Gravitatsiyaviy siqilish Gravitatsion qulash Kadrlarni tortish Geodezik ta'sir Aftidan ufq Voqealar ufqi Gravitatsiyaviy o'ziga xoslik Yalang'och o'ziga xoslik Qora tuynuk Oq teshik Bo'sh vaqt Bo'shliq Vaqt Bo'sh vaqt diagrammasi Minkovskiyning bo'sh vaqti Vaqtga o'xshash egri chiziq (CTC) Qurt teshigi Ellis qurti teshigi
Tenglamalar Rasmiylik Tenglamalar Lineer tortishish kuchi Eynshteyn maydon tenglamalari Fridman Geodeziya Matisson-Papapetrou-Dikson Xemilton-Jakobi-Eynshteyn Egrilik o'zgarmas (umumiy nisbiylik) Lorentsiya kollektori Rasmiylik ADM BSSN Nyuman - Penrose Post-Nyuton Ilg'or nazariya Kaluza-Klein nazariyasi Kvant tortishish kuchi Supergravitatsiya
Yechimlar Shvartschild (ichki makon) Reissner-Nordström Gödel Kerr Kerr-Nyuman Kasner Lemetre-Tolman Taub-NUT Milne Robertson-Uoker pp-to'lqin van Stockum chang Veyl-Lyuis-Papapetrou Vakuumli eritma
Teoremalar Birxof teoremasi Geroxning bo'linish teoremasi Goldberg – Saks teoremasi Lovelok teoremasi Sochsiz teorema Penrose-Hawking singularlik teoremalari Ijobiy energiya teoremasi
Olimlar Eynshteyn Lorents Xilbert Puankare Shvartschild de Sitter Reissner Nordström Veyl Eddington Fridman Milne Tsviki Lemetre Gödel Wheeler Robertson Bardin Walker Kerr Chandrasekhar Ehlers Penrose Xoking Raychaudxuri Teylor Xulz van Stokum Taub Nyuman Yau Torn boshqalar
v t e

The Eynshteyn-Xilbert harakati (shuningdek, Hilbert harakati^[1]) ichida umumiy nisbiylik bo'ladi harakat bu hosil beradi Eynshteyn maydon tenglamalari orqali eng kam harakat tamoyili. Bilan (− + + +) metrik imzo, harakatning tortishish qismi quyidagicha berilgan^[2]

${ displaystyle S = {1 over 2 kappa} int R { sqrt {-g}} , mathrm {d} ^ {4} x,}$

qayerda ${ displaystyle g = det (g _ { mu nu})}$ ning determinantidir metrik tensor matritsa, ${ displaystyle R}$ bo'ladi Ricci skalarva ${ displaystyle kappa = 8 pi Gc ^ {- 4}}$ bo'ladi Eynshteyn tortishish doimiysi (${ displaystyle G}$ bo'ladi tortishish doimiysi va ${ displaystyle c}$ bo'ladi yorug'lik tezligi vakuumda). Agar u yaqinlashsa, integral butun ustiga olinadi bo'sh vaqt. Agar u yaqinlashmasa, ${ displaystyle S}$ endi yaxshi aniqlanmagan, ammo o'zboshimchalik bilan katta, nisbatan ixcham domenlarga birlashadigan o'zgartirilgan ta'rif, baribir Eynshteyn tenglamasini Eyler-Lagranj tenglamasi Eynshteyn-Xilbert harakatlari.

Aktsiya birinchi tomonidan taklif qilingan Devid Xilbert 1915 yilda.

Munozara

Amaldan harakat tenglamalarini chiqarish bir qancha afzalliklarga ega. Birinchidan, bu umumiy nisbiylikni boshqa klassik maydon nazariyalari bilan oson birlashtirishga imkon beradi (masalan Maksvell nazariyasi), shuningdek, harakat nuqtai nazaridan shakllangan. Jarayonda, hosil qilish metrikani materiya maydonlariga bog'laydigan manba atamasi uchun tabiiy nomzodni aniqlaydi. Bundan tashqari, harakatning simmetriyalari konservalangan miqdorlarni osonlikcha aniqlashga imkon beradi Noether teoremasi.

Umumiy nisbiylikdagi harakat odatda a deb qabul qilinadi funktsional metrikaning (va materiya maydonlarining) va ulanish tomonidan berilgan Levi-Civita aloqasi. The Palatini shakllantirish umumiy nisbiylik metrikani va ulanishni mustaqil deb hisoblaydi va ikkalasiga ham nisbatan farq qiladi, bu esa spinni spermisiz fermionik moddalar maydonlarini kiritishga imkon beradi.

Materiya borligidagi Eynshteyn tenglamalari materiya harakatini Eynshteyn-Xilbert harakatiga qo'shish orqali berilgan.

Eynshteyn maydon tenglamalarini chiqarish

Deylik, nazariyaning to'liq harakati Eynshteyn-Xilbert atamasi va ortiqcha atama bilan berilgan ${ displaystyle { mathcal {L}} _ { mathrm {M}}}$ nazariyada paydo bo'ladigan har qanday materiya maydonlarini tavsiflovchi.

${ displaystyle S = int left [{ frac {1} {2 kappa}} R + { mathcal {L}} _ { mathrm {M}} right] { sqrt {-g}} , mathrm {d} ^ {4} x}$.

(1)

The harakat tamoyili keyin fizik qonunni tiklash uchun biz ushbu harakatning teskari metrikaga nisbatan o'zgarishi nolga teng bo'lishini talab qilishimiz kerakligini aytadi.

${ displaystyle { begin {aligned} 0 & = delta S & = int left [{ frac {1} {2 kappa}} { frac { delta ({ sqrt {-g}} R)} { delta g ^ { mu nu}}} + { frac { delta ({ sqrt {-g}} { mathcal {L}} _ { mathrm {M}})}} delta g ^ { mu nu}}} o'ng] delta g ^ { mu nu} , mathrm {d} ^ {4} x & = int left [{ frac { 1} {2 kappa}} chap ({ frac { delta R} { delta g ^ { mu nu}}} + { frac {R} { sqrt {-g}}} { frac { delta { sqrt {-g}}} { delta g ^ { mu nu}}} right) + { frac {1} { sqrt {-g}}} { frac { delta ({ sqrt {-g}} { mathcal {L}} _ { mathrm {M}})} { delta g ^ { mu nu}}} right] delta g ^ { mu nu} { sqrt {-g}} , mathrm {d} ^ {4} x end {hizalanmış}}}$.

Ushbu tenglama har qanday o'zgarish uchun bajarilishi kerakligi sababli ${ displaystyle delta g ^ { mu nu}}$, bu shuni anglatadiki

${ displaystyle { frac { delta R} { delta g ^ { mu nu}}} + { frac {R} { sqrt {-g}}} { frac { delta { sqrt { -g}}} { delta g ^ { mu nu}}} = - 2 kappa { frac {1} { sqrt {-g}}} { frac { delta ({ sqrt {-) g}} { mathcal {L}} _ { mathrm {M}})} { delta g ^ { mu nu}}}}}$

(2)

bo'ladi harakat tenglamasi metrik maydon uchun. Ushbu tenglamaning o'ng tomoni (ta'rifi bo'yicha) ga mutanosibdir stress-energiya tensori,^[3]

${ displaystyle T _ { mu nu}: = { frac {-2} { sqrt {-g}}} { frac { delta ({ sqrt {-g}} { mathcal {L}} _ { mathrm {M}})} { delta g ^ { mu nu}}} = - 2 { frac { delta { mathcal {L}} _ { mathrm {M}}} { delta g ^ { mu nu}}} + g _ { mu nu} { mathcal {L}} _ { mathrm {M}}}$.

Tenglamaning chap tomonini hisoblash uchun bizga Ricci skalarining o'zgarishlari kerak ${ displaystyle R}$ va metrikaning determinanti. Ularni quyida keltirilgan kabi standart darslik hisob-kitoblari orqali olish mumkin, bu esa berilganga asoslanadi Kerol 2004 yil harvnb xatosi: maqsad yo'q: CITEREFCarroll2004 (Yordam bering).

Riemann tensori, Ricci tensori va Ricci skalari o'zgarishi

Ning o'zgarishini hisoblash uchun Ricci skalar birinchi navbatda ning o'zgarishini hisoblaymiz Riemann egriligi tensoriva keyin Ricci tensorining o'zgarishi. Shunday qilib, Riemann egriligi tenzori quyidagicha aniqlanadi

${ displaystyle {R ^ { rho}} _ { sigma mu nu} = qisman _ { mu} Gamma _ { nu sigma} ^ { rho} - qisman _ { nu} Gamma _ { mu sigma} ^ { rho} + Gamma _ { mu lambda} ^ { rho} Gamma _ { nu sigma} ^ { lambda} - Gamma _ { nu lambda} ^ { rho} Gamma _ { mu sigma} ^ { lambda}}$.

Riemann egriligi faqat bog'liq Levi-Civita aloqasi ${ displaystyle Gamma _ { mu nu} ^ { lambda}}$, Riemann tensorining o'zgarishini quyidagicha hisoblash mumkin

${ displaystyle delta {R ^ { rho}} _ { sigma mu nu} = qisman _ { mu} delta Gamma _ { nu sigma} ^ { rho} - qismli _ { nu} delta Gamma _ { mu sigma} ^ { rho} + delta Gamma _ { mu lambda} ^ { rho} Gamma _ { nu sigma} ^ { lambda } + Gamma _ { mu lambda} ^ { rho} delta Gamma _ { nu sigma} ^ { lambda} - delta Gamma _ { nu lambda} ^ { rho} Gamma _ { mu sigma} ^ { lambda} - Gamma _ { nu lambda} ^ { rho} delta Gamma _ { mu sigma} ^ { lambda}}$.

Endi, beri ${ displaystyle delta Gamma _ { nu sigma} ^ { rho}}$ bu ikkita ulanishning farqi, bu tensor va shuning uchun biz uni hisoblashimiz mumkin kovariant hosilasi,

${ displaystyle nabla _ { mu} chap ( delta Gamma _ { nu sigma} ^ { rho} o'ng) = qisman _ { mu} ( delta Gamma _ { nu sigma} ^ { rho}) + Gamma _ { mu lambda} ^ { rho} delta Gamma _ { nu sigma} ^ { lambda} - Gamma _ { mu nu} ^ { lambda} delta Gamma _ { lambda sigma} ^ { rho} - Gamma _ { mu sigma} ^ { lambda} delta Gamma _ { nu lambda} ^ { rho }}$.

Endi yuqoridagi Riman egrilik tenzorining o'zgarishi ifodasi ana shunday ikkita atamaning farqiga teng ekanligini kuzatishimiz mumkin.

${ displaystyle delta {R ^ { rho}} _ { sigma mu nu} = nabla _ { mu} left ( delta Gamma _ { nu sigma} ^ { rho} o'ng) - nabla _ { nu} chap ( delta Gamma _ { mu sigma} ^ { rho} o'ng)}$.

Endi biz ning o'zgarishini olishimiz mumkin Ricci egriligi tensori shunchaki Riemann tensorining o'zgaruvchanligining ikkita indeksiga shartnoma tuzish orqali va Palatining o'ziga xosligi:

${ displaystyle delta R _ { sigma nu} equiv delta {R ^ { rho}} _ { sigma rho nu} = nabla _ { rho} chap ( delta Gamma _ { nu sigma} ^ { rho} o'ng) - nabla _ { nu} chap ( delta Gamma _ { rho sigma} ^ { rho} o'ng)}$.

The Ricci skalar sifatida belgilanadi

${ displaystyle R = g ^ { sigma nu} R _ { sigma nu}}$.

Shuning uchun uning teskari metrikaga nisbatan o'zgarishi ${ displaystyle g ^ { sigma nu}}$ tomonidan berilgan

${ displaystyle { begin {aligned} delta R & = R _ { sigma nu} delta g ^ { sigma nu} + g ^ { sigma nu} delta R _ { sigma nu} & = R _ { sigma nu} delta g ^ { sigma nu} + nabla _ { rho} chap (g ^ { sigma nu} delta Gamma _ { nu sigma} ^ { rho} -g ^ { sigma rho} delta Gamma _ { mu sigma} ^ { mu} right) end {aligned}}}$

Ikkinchi satrda biz kovariant hosilasining metrik mosligini qo'lladik, ${ displaystyle nabla _ { sigma} g ^ { mu nu} = 0}$va ilgari olingan natija Ricci egrilikning o'zgarishi uchun (ikkinchi davrda qo'pol indekslarni qayta nomlash ${ displaystyle rho}$ va ${ displaystyle nu}$ ga ${ displaystyle mu}$ va ${ displaystyle rho}$ tegishli ravishda).

Oxirgi muddat,

${ displaystyle nabla _ { rho} chap (g ^ { sigma nu} delta Gamma _ { nu sigma} ^ { rho} -g ^ { sigma rho} delta Gamma _ { mu sigma} ^ { mu} o'ng)}$, ya'ni ${ displaystyle nabla _ { rho} A ^ { rho} equiv A ^ { lambda} {} _ {; lambda}}$ bilan ${ displaystyle A ^ { rho} = g ^ { sigma nu} delta Gamma _ { nu sigma} ^ { rho} -g ^ { sigma rho} delta Gamma _ { mu sigma} ^ { mu}}$,

ko'paytiriladi ${ displaystyle { sqrt {-g}}}$, a ga aylanadi jami hosila, chunki har qanday kishi uchun vektor ${ displaystyle A ^ { lambda}}$ va har qanday tensor zichligi ${ displaystyle { sqrt {-g}} , A ^ { lambda}}$ bizda ... bor:

${ displaystyle { sqrt {-g}} , A _ {; lambda} ^ { lambda} = ({ sqrt {-g}} , A ^ { lambda}) _ {; lambda} = ({ sqrt {-g}} , A ^ { lambda}) _ {, lambda}}$ yoki ${ displaystyle { sqrt {-g}} , nabla _ { mu} A ^ { mu} = nabla _ { mu} chap ({ sqrt {-g}} , A ^ { mu} o'ng) = qisman _ { mu} chap ({ sqrt {-g}} , A ^ { mu} o'ng)}$

va shunday qilib Stoks teoremasi integrallanganda faqat chegara atamasini beradi. Chegara atamasi umuman nolga teng emas, chunki integral faqat bog'liq emas ${ displaystyle delta g ^ { mu nu},}$ shuningdek, uning qisman hosilalari bo'yicha ${ displaystyle kısalt _ { lambda} , delta g ^ { mu nu} equiv delta , kısalt _ { lambda} g ^ { mu nu}}$; maqolaga qarang Gibbonlar - Xoking-York chegara muddati tafsilotlar uchun. Ammo metrikaning o'zgarishi ${ displaystyle delta g ^ { mu nu}}$ chegara yaqinida yo'qoladi yoki chegara bo'lmaganda, bu atama harakatning o'zgarishiga hissa qo'shmaydi. Va biz shunday qilamiz

${ displaystyle { frac { delta R} { delta g ^ { mu nu}}} = R _ { mu nu}}$.

(3)

da voqealar ichida emas yopilish chegara.

Determinantning o'zgarishi

Jakobining formulasi, farqlash qoidasi a aniqlovchi, beradi:

${ displaystyle delta g = delta det (g _ { mu nu}) = gg ^ { mu nu} delta g _ { mu nu}}$,

yoki bu erda koordinatali tizimga o'tish mumkin ${ displaystyle g _ { mu nu}}$ diagonal bo'lib, keyin asosiy diagonaldagi omillar mahsulotini farqlash uchun mahsulot qoidasini qo'llang. Buning yordamida biz olamiz

${ displaystyle delta { sqrt {-g}} = - { frac {1} {2 { sqrt {-g}}}} delta g = { frac {1} {2}} { sqrt {-g}} chap (g ^ { mu nu} delta g _ { mu nu} o'ng) = - { frac {1} {2}} { sqrt {-g}} chap (g _ { mu nu} delta g ^ { mu nu} o'ng)}$

Oxirgi tenglikda biz haqiqatni qo'lladik

${ displaystyle g _ { mu nu} delta g ^ { mu nu} = - g ^ { mu nu} delta g _ { mu nu}}$

bu matritsaning teskarisini farqlash qoidasidan kelib chiqadi

${ displaystyle delta g ^ { mu nu} = - g ^ { mu alpha} chap ( delta g _ { alpha beta} right) g ^ { beta nu}}$.

Shunday qilib, biz shunday xulosaga keldik

${ displaystyle { frac {1} { sqrt {-g}}} { frac { delta { sqrt {-g}}} { delta g ^ { mu nu}}} = - { frac {1} {2}} g _ { mu nu}}$.

(4)

Harakat tenglamasi

Endi bizning ixtiyorimizda barcha kerakli o'zgarishlarga ega bo'lishimiz mumkin (3) va (4) harakat tenglamasiga (2) olish uchun metrik maydon uchun

${ displaystyle R _ { mu nu} - { frac {1} {2}} g _ { mu nu} R = { frac {8 pi G} {c ^ {4}}} T _ { mu nu}}$,

(5)

qaysi Eynshteyn maydon tenglamalariva

${ displaystyle kappa = { frac {8 pi G} {c ^ {4}}}}$

relyativistik bo'lmagan chegara beradigan darajada tanlangan Nyutonning tortishish qonunining odatiy shakli, qayerda ${ displaystyle G}$ bo'ladi tortishish doimiysi (qarang Bu yerga tafsilotlar uchun).

Kosmologik doimiy

Qachon kosmologik doimiy Λ ga kiritilgan Lagrangian, harakat:

${ displaystyle S = int left [{ frac {1} {2 kappa}} (R-2 Lambda) + { mathcal {L}} _ { mathrm {M}} right] { sqrt {-g}} , mathrm {d} ^ {4} x}$

Teskari o'lchov bo'yicha farqlarni hisobga olgan holda:

${ displaystyle { begin {aligned} & delta S = int left [{ frac { sqrt {-g}} {2 kappa}} { frac { delta R} { delta g ^ { mu nu}}} + { frac {R} {2 kappa}} { frac { delta { sqrt {-g}}} { delta g ^ { mu nu}}} - { frac { Lambda} { kappa}} { frac { delta { sqrt {-g}}} { delta g ^ { mu nu}}} + { sqrt {-g}} { frac { delta { mathcal {L}} _ { mathrm {M}}} { delta g ^ { mu nu}}} + { mathcal {L}} _ { mathrm {M}} { frac { delta { sqrt {-g}}} { delta g ^ { mu nu}}} right] delta g ^ { mu nu} mathrm {d} ^ {4} x = & = int left [{ frac {1} {2 kappa}} { frac { delta R} { delta g ^ { mu nu}}} + { frac {R} {2 kappa}} { frac {1} { sqrt {-g}}} { frac { delta { sqrt {-g}}} { delta g ^ { mu nu}}} - { frac { Lambda} { kappa}} { frac {1} { sqrt {-g}}} { frac { delta { sqrt {-g}}} { delta g ^ { mu nu}}} + { frac { delta { mathcal {L}} _ { mathrm {M}}} { delta g ^ { mu nu}}} + { frac {{ mathcal { L}} _ { mathrm {M}}} { sqrt {-g}}} { frac { delta { sqrt {-g}}} { delta g ^ { mu nu}}} right] delta g ^ { mu nu} { sqrt {-g}} , mathrm {d} ^ {4} x end {aligned}}}$

Dan foydalanish harakat tamoyili:

${ displaystyle { begin {aligned} & delta S = 0 & { frac {1} {2 kappa}} { frac { delta R} { delta g ^ { mu nu}} } + { frac {R} {2 kappa}} { frac {1} { sqrt {-g}}} { frac { delta { sqrt {-g}}} { delta g ^ { mu nu}}} - { frac { Lambda} { kappa}} { frac {1} { sqrt {-g}}} { frac { delta { sqrt {-g}}} { delta g ^ { mu nu}}} + { frac { delta { mathcal {L}} _ { mathrm {M}}} { delta g ^ { mu nu}}}} + { frac {{ mathcal {L}} _ { mathrm {M}}} { sqrt {-g}}} { frac { delta { sqrt {-g}}} { delta g ^ { mu nu}}} = 0 end {hizalangan}}}$

Ushbu ifodani oldin olingan natijalar bilan birlashtirish:

${ displaystyle { begin {aligned} & { frac { delta R} { delta g ^ { mu nu}}} = R _ { mu nu} & { frac {1} { sqrt {-g}}} { frac { delta { sqrt {-g}}} { delta g ^ { mu nu}}} = { frac {-g _ { mu nu}} { 2}} & T _ { mu nu} = { mathcal {L}} _ { mathrm {M}} g _ { mu nu} -2 { frac { delta { mathcal {L}} _ { mathrm {M}}} { delta g ^ { mu nu}}} end {aligned}}}$

Biz quyidagilarni olishimiz mumkin:

${ displaystyle { begin {aligned} & { frac {1} {2 kappa}} R _ { mu nu} + { frac {R} {2 kappa}} { frac {-g _ { mu nu}} {2}} - { frac { Lambda} { kappa}} { frac {-g _ { mu nu}} {2}} + chap ({ frac { delta { mathcal {L}} _ { mathrm {M}}} { delta g ^ { mu nu}}} + { mathcal {L}} _ { mathrm {M}} { frac {-g_ { mu nu}} {2}} o'ng) = 0 & R _ { mu nu} - { frac {R} {2}} g _ { mu nu} + Lambda g _ { mu nu} + kappa chap (2 { frac { delta { mathcal {L}} _ { mathrm {M}}} { delta g ^ { mu nu}}} - { mathcal { L}} _ { mathrm {M}} g _ { mu nu} o'ng) = 0 & R _ { mu nu} - { frac {R} {2}} g _ { mu nu} + Lambda g _ { mu nu} - kappa T _ { mu nu} = 0 end {hizalanmış}}}$

Bilan ${ displaystyle kappa = { frac {8 pi G} {c ^ {4}}}}$, ifoda a bilan tenglama bo'ladi kosmologik doimiy:

${ displaystyle R _ { mu nu} - { frac {1} {2}} g _ { mu nu} R + Lambda g _ { mu nu} = { frac {8 pi G} {c ^ {4}}} T _ { mu nu}.}$

Shuningdek qarang

• Belinfante – Rozenfeld tensori
• Brans-Dik nazariyasi (unda doimiy k skaler maydon bilan almashtiriladi).
• Eynshteyn-Kartan nazariyasi
• Eynshteyn - Maksvell - Dirak tenglamalari
• f (R) tortishish kuchi (unda Ricci skalarining o'rnini Ricci egrilik funktsiyasi egallaydi)
• Gibbonlar - Xoking-York chegara muddati
• Kaluza-Klein nazariyasi
• Komar superpotentsial
• Palatini harakati
• Teleparallelizm
• Tetradik Palatini harakati
• Umumiy nisbiylikdagi variatsion usullar
• Vermeil teoremasi

Izohlar

Bibliografiya

• Misner, Charlz V.; Torn, Kip. S.; Uiler, Jon A. (1973), Gravitatsiya, V. H. Freeman, ISBN 978-0-7167-0344-0
• Uold, Robert M. (1984), Umumiy nisbiylik, Chikago universiteti Press, ISBN 978-0-226-87033-5
• Kerol, Shon M. (2004), Bo'sh vaqt va geometriya: umumiy nisbiylikka kirish, San-Fransisko: Addison-Uesli, ISBN 978-0-8053-8732-2
• Xilbert, D. (1915) Die Grundlagen der Physik (Nemis asl nusxasi bepul) (Inglizcha tarjimasi 25 dollarga), Konigl. Gesell. d. Yomon. Göttingen, Nachr. Matematika-fiz. Kl. 395-407
• Sokolov, D.D. (2001) [1994], "Kosmologik doimiy", Matematika entsiklopediyasi, EMS Press
• Feynman, Richard P. (1995), Feynman tortishish bo'yicha ma'ruzalar, Addison-Uesli, ISBN 0-201-62734-5
• Kristofer M. Xirata 33-ma'ruza: GR ning lagranjiy formulasi (2012 yil 27 aprel).